Awaria wspólna (ang. general average) jest instytucją międzynarodowego prawa
morskiego mającą swoje korzenie w starożytności.
Czym jest awaria wspólna?
W ubezpieczeniach awaria wspólna występuje, gdy kapitan statku postanawia poświęcić część ładunku w celu ocalenia całości mienia i towaru. Zasady jej funkcjonowania znajdujemy już w Prawie Rodyjskim (Lex Rhodia de iactu), a także w prawie rzymskim. W IV księdze Kodeksu Justyniana znajdujemy zapis: „… gdy dla ulżenia statkowi, towar został wyrzucony za burtę, wówczas to co zostało poświęcone dla wszystkich, powinno być przez wszystkich poniesione”. Zatem można przyjąć, że awaria wspólna ma charakter podobny do ubezpieczenia wzajemnego.
Awaria wspólna – przykłady
Awarię wspólną stanowią nadzwyczajne poświęcenia lub wydatki poniesione rozmyślnie i rozsądnie w celu ratowania statku, ładunku na nim przewożonego oraz frachtu ze wspólnego dla nich niebezpieczeństwa. Do awarii wspólnej zalicza się tylko te straty, które są bezpośrednim następstwem aktu awarii wspólnej. Strat pośrednich, jak straty z przestoju lub z różnicy cen, nie zalicza się do awarii wspólnej.
Możliwym wyrzucenie kontenera za burtę, celem podniesienia pochylonego statku po wtargnięciu wody lub przesunięciu ładunku lub zalanie ładowni celem ugaszenia pożaru. W momencie awarii mogą powstać konieczne koszty spowodowane ewentualnym holowaniem – np. awarią urządzenia wiosłującego lub silnika statku – lub częściowym rozładunkiem statku – np. podczas wejścia na mieliznę.
Funkcjonowanie – bon awaryjny
Aby zagwarantować, że wszystkie strony będą uczestniczyć w rozliczeniu awarii wspólnej, właściciele ładunku zostaną zobowiązani do podpisania „bonu awaryjnego” oraz zabezpieczenia finansowego określonego jako odpowiedni procent wartości i kosztu frachtu (w przeciwnym wypadku ładunek zostaje zatrzymany jako zabezpieczenie pokrycia udziału w awarii wspólnej). Rozliczeniem awarii wspólnej zajmuje się wyznaczony dyspaszer (adjuster). Proces rozliczenia kosztów awarii wspólnej jest dość skomplikowany, w wyniku czego z reguły
jest długotrwały.
Rozliczenie awarii wspólnej
Art. 252 Kodeksu morskiego
- § 1. Straty awarii wspólnej rozdziela się pomiędzy statek, ładunek i fracht w stosunku do ich rzeczywistej wartości w miejscu i czasie zakończenia podróży. Opłata za przewóz pasażerów i ich bagażu jest zrównana z frachtem.
- § 2. Straty awarii wspólnej rozdziela się stosownie do § 1, choćby niebezpieczeństwo, które spowodowało nadzwyczajne poświęcenia lub wydatki, zostało zawinione przez któregokolwiek z uczestników awarii wspólnej lub przez osobę trzecią. Jednakże rozdzielenie strat nie pozbawia uczestnika awarii wspólnej prawa zwrotnego poszukiwania od osoby, z której winy strata powstała.
- § 3. Rozdział strat awarii wspólnej przeprowadza się również wtedy, gdy akt awarii wspólnej nie doprowadził do zamierzonego rezultatu, a także gdy poświęcenie objęto cały statek lub cały ładunek.
Przykład rozliczenia
 |
 |
 |
|---|---|---|
| wartość frachtu: 4 mln € wartość ładunku: 56 mln € wartość statku: 40 mln € ŁĄCZNIE: 100 mln € Straty awarii wspólnej rozdziela się |
Statek na skutek złych warunków atmosferycznych poprzez przesunięcie ładunku znalazł się w pozycji bocznej i tym samym w niebezpieczeństwie, kapitan ogłasza awarię wspólną i zleca celem zapobieżenia przewrócenia statku wyrzucenie części ładunku (o wartości np. 6 mln €) za burtę , to powstałaby szkoda o wartości 6 mln € | Straty świadomie poniesione w ramach awarii wspólnej wynoszą 6 mln € vs. ratowana łączna wartość 100 mln € co oznacza, że wszyscy zainteresowani (frachtem, statkiem i ładunkiem) muszą ponieść udział w awarii wspólnej w wysokości 6% należącej do nich wartości. Właściciel wyrzuconego za burtę ładunku otrzyma w ten sposób zwrot 5,64 mln € od pozostałych zainteresowanych, zaś kwota 0,36 mln € stanowi jego udział w awarii wspólnej. |
Zdarzenie: statek wchodzi na mieliznę i może być wyciągnięty tylko za pomocą wielu ratowniczych holowników.
- Koszty akcji ratunkowej: 4 mln EUR.
- Statek ma wartość 40 mln EUR , cały ładunek jest w porcie przeznaczenia, gdzie dokonuje się dyspaszy, wartość 56 mln EUR, fracht wynosi 4 mln EUR.
- W tym wypadku zostały wydane 4 mln EUR zamierzenie i rozważnie celem uratowania wartości w wysokości 100 mln EUR.
- Udział w awarii wspólnej wynosi 4%
- Interesant kontenera o wartości 5 mln EUR musi wnieść wkład w awarię wspólną w wysokości
200 000 EUR (4% z 5 mln).
Ryzyko
Udział w awarii wspólnej może wynosić do 100 % wartości towaru.
- Wzrastające wartości ładunków zapewniają również obok zmniejszania wartości statków (zależnego od wieku – starzenie się flot), że udział kosztów wzrasta dla właścicieli ładunków lub ich ubezpieczycieli podczas awarii wspólnej.
- Na poczet uregulowania udziału w awarii wspólnej ładunek w porcie przeznaczenia może zostać zabezpieczony/zatrzymany, chyba że jego właściciel przedstawi inne zabezpieczenie, np. potwierdzenie ubezpieczyciela cargo gwarantujące pokrycie udziału w awarii wspólnej.